لطف پنهان الهی و برداشت‌ متفاوت (وقتی یک روایت قدیمی، زخم جدیدی باز کرد)

سال‌ها پیش در یکی از مدارس دینی بیرمنگام انگلستان، روایتی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را مطرح کردم که بازتاب‌ جالبی داشت.

ماجرا از این قرار بود که پیرزنی از پیامبر درخواست دعا برای رفتن به بهشت کرد. پیامبر در پاسخ فرمودند: «پیرزنان وارد بهشت نمی‌شوند». این سخن باعث ناراحتی پیرزن شد. بلال حبشی که شاهد ماجرا بود، ناراحتی پیرزن را به پیامبر گزارش داد. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) عبارتی مشابه را درباره سیاه‌پوستان بیان کردند و این بار بلال با دلی شکسته از محضر ایشان خارج شد.

عباس، عموی سالخورده پیامبر، با دیدن پریشانی بلال، نزد پیامبر رفت و این قصه را بازگو کرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) باز هم همان عبارت را در مورد پیرمردان تکرار کردند. در نهایت، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) هر سه نفر – پیرزن، بلال و عباس – را دور هم جمع کردند و با لبخندی فرمودند: «خداوند آنان را جوان و نورانی برمی‌انگیزاند و به بهشت می‌برد».

هدف من از بیان این داستان، نشان دادن لطف پنهان الهی بود؛ اینکه گاهی اوقات ظاهر یک موضوع ممکن است ناخوشایند به نظر برسد، اما باطن آن پر از رحمت و زیبایی است.

اما بعد از کلاس، یکی از دانشجویان سیاه‌پوست با ناراحتی نزد من آمد و گفت: «استاد، مگر رنگ سیاه چه اشکالی دارد که باید به رنگ دیگری تبدیل شود و به بهشت برود؟»

در آن لحظه، مانند کسی بودم که برای نخستین بار تیغِ ناخواسته‌ی نژادپرستی را لمس کردم. متوجه شدم حتی نقلِ صِرفِ روایات تاریخی – بدون توضیح زمینه فرهنگی عصر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و نیت تربیتی آن – می‌تواند قلب انسان‌های دیگر را بشکند. اینجا، در شهری با ۱۰۰ فرهنگ، اولین درس بزرگ تبلیغم را آموختم: «تبلیغ دین، تنها انتقال متن نیست؛ خواندن قلب مخاطب است».

آموزه‌های این تجربه:

• پیش از نقل روایات حساس، زمینه تاریخی و هدف تربیتی آن را شفاف بیان کنید.
• در جوامع چندفرهنگی، پیش از آموزش، گوش دادن به دردهای قومی/نژادی مخاطب ضروری است.
• روایات را با زبانِ امروز و با تأکید بر کرامت انسانی بازگو کنید؛ نه تکرار عین الفاظ تاریخیِ نیازمند تفسیر.
• اشتباهاتت را به پل ارتباط تبدیل کن! اگر سخنت آزرد، عذرخواهی صادقانه و گفت‌وگوی بدون دفاع، اعتماد را بازمی‌گرداند.