انسان عاقل، حیله و مکر نمی کند: درس‌هایی از امام علی (ع) برای زمانه ما

مقدمه:

مناسبت ۵ جمادی الثانی، سالروز درگذشت ابن ابی الحدید، شارح برجسته نهج البلاغه، فرصتی برای بازخوانی فرازی از این اثر جاودانه است. در راستای ارج نهادن به میراث علمی ایشان، «حدیث هفته» این شماره به بخش مهمی از خطبه ۴۱ نهج البلاغه اختصاص دارد:

وَ لَقَدْ أَصْبَحْنَا فِي زَمَانٍ قَدِ اتَّخَذَ أَكْثَرُ أَهْلِهِ الْغَدْرَ كَيْساً وَ نَسَبَهُمْ أَهْلُ الْجَهْلِ فِيهِ إِلَى حُسْنِ الْحِيلَةِ

ما در زمانى زندگى مى کنيم که غالب اهلش خيانت و پيمانشکنى را کياست و عقل مى شمارند، و جاهلان بى خبر اين گونه افراد را مدير و مدبّر مى شمارند!

پیام‌های تربیتی حدیث برای نوجوانان و جوانان

• از حیله و مکر در هر شکل پرهیز کنید

حیله، حتی کوچک، شخصیت را فاسد کرده و اعتماد را از بین می‌برد؛ مؤمن واقعی پاک‌نیت و پاک عمل است.

چالش عملی: وقتی برای استفاده از راه میانبر یا حیله ای کوچک وسوسه شدید، مکث کنید و راه درست را انتخاب کنید.

• فریب تمجید جامعه از حیله گری را نخورید

فرهنگ عمومی ممکن است دستکاری و فریب را «هوشمندی و زرنگی» نشان دهد، اما حکمت این است که بدانیم حیله در بلندمدت به خود و دیگران آسیب می‌زند.

چالش عملی: یک موقعیتی را که در آن اطرافیان تان، حیله را با زرنگی اشتباه گرفته‌اند، شناسایی کرده و دلیل مخالفت خود با آن را یادداشت کنید.

• از کسانی که حیله را ستایش می‌کنند فاصله بگیرید

امام علی هشدار می‌دهند که همنشینی با کسانی که حیله را هوشمندی می‌دانند، به مرور رفتار و ارزش‌های شما را تغییر می‌دهد.

چالش عملی: دوستی‌ها و ارتباطات خود را بازبینی کنید و زمان خود را با کسانی که دروغ یا مکر را تشویق می‌کنند کاهش دهید.

• انسان عاقل، راستگو و خالی از حیله است

حکمت از صداقت جداشدنی نیست؛ انسان واقعاً خردمند، شفافیت و صداقت را بر حیله و فریب ترجیح می‌دهد.

چالش عملی: این هفته در یک موقعیت سخت، حقیقت را بیان کنید حتی اگر یک دروغ کوچک، راحت تر و ساده‌تر به نظر برسد.

• پیش از پذیرش و پیروی از آنچه دیگران انجام می دهند، فکر کنید

هر رفتاری هرچند که مرسوم باشد شایسته تقلید نیست. آگاه باشید که برخی، دروغ را به اشتباه در قالب هوشمندی ترویج می‌کنند.

چالش عملی: قبل از پیروی از یک رفتار رایج، از خود بپرسید: «آیا این رفتار با ارزش‌های من همخوانی دارد یا فقط دیگران را تقلید می‌کنم؟»

• خودتان را با صداقت، اعتمادپذیر کنید

اعتماد دیگران به شما ارزشمندتر از «هوشمند نشان دادن با حیله» است. صداقت و شفافیت، بهترین ابزار برای جلب اعتماد دیگران است.

چالش عملی: این هفته یک کار – تحصیلی، اجتماعی یا آنلاین – انجام دهید که شما را فردی قابل اعتماد تر از قبل کند.

• از هوش خود برای کار نیک استفاده کنید، نه حیله

هوشمندی واقعی یعنی مهارت‌ها را برای حل مسائل به شیوه اخلاقی استفاده کردن، نه فریب دادن دیگران.

چالش عملی: به یک دوست یا همکلاسی کمک کنید تا مشکلی را با تلاش صادقانه حل کند، نه با میانبر یا حیله.

پیام‌های تربیتی حدیث برای والدین

• به کودکان بیاموزید حیله، هوشمندی نیست

بچه‌ها باید از ابتدا یاد بگیرند که دروغ و حیله نشان‌دهنده هوش نیست.

چالش عملی: یک داستان یا مثال واقعی از خانواده یا تاریخ که حیله باعث پیامدهای منفی شده، با کودکان به اشتراک بگذارید.

• صداقت را بیش از موفقیت تحسین کنید

وقتی والدین تنها به نتیجه پاداش می‌دهند، کودکان ممکن است روش‌های نادرست را توجیه کنند.

چالش عملی: این هفته صداقت فرزندتان را حتی اگر در بیان یکی از کارهای نادرستش بوده، تحسین کنید.

• به کودکان کمک کنید تا حیله را بشناسند

جوانان اغلب نمی‌دانند چه زمانی مورد حیله گری یا فریب قرار گرفته‌اند.

چالش عملی: یک مثال رسانه‌ای (تبلیغ، شبکه اجتماعی یا فیلم) که فریب را جذاب نشان می‌دهد با فرزندتان بررسی کنید.

• شفافیت را به عنوان ابزار ضد حیله، ترویج کنید

جایگزین واقعی حیله، شفافیت است؛ خانه‌ای با تصمیمات شفاف و ارتباط صادقانه، کودکان را به زندگی بدون پنهان‌کاری هدایت می‌کند.

چالش عملی: این هفته دلایل مربوط به یکی از تصمیم‌‌هایتان را بطور شفاف با فرزندان تان در میان بگذارید.

• تفکر انتقادی را تقویت کنید

به کودکان یاد دهید قبل از قبول اطلاعات، آن را تحلیل و بررسی کنند.

چالش عملی: یک موضوع جاری را با خانواده بحث کنید و فرزندانتان را تشویق کنید آن را بسادگی نپذیرند و درباره آن سؤال بپرسند.

پیام‌های تربیتی حدیث برای امامان و روحانیون

• به فریب در فرهنگ اجتماعی و دیجیتال توجه کنید

رفتارهای آنلاین بسیاری، حیله و فریب را عادی می‌کنند؛ منبر شما باید با آن مقابله کند و به مخاطبان، راههای شناختن این فربیها را یاد بدهد.

چالش عملی: یک جلسه با جوانان مسجدتان با عنوان «هوشمندی یا گمراهی؟ فهم تعریف‌ امروزی از مکر» برگزار کنید.

• رهبری اخلاقی را در عمل ترویج کنید

سخنان امام علی (ع) فقط برای مردم عادی نیست، به کسانی که نقش راهبری جامعه را دارند نیز مربوط است. مراقب باشید که دچار توجیه رفتارهای اشتباه خود و دیگران نشوید که این هم، نوعی از مکر است.

چالش عملی: بخشی از خطبه را به تفاوت رهبری واقعی اسلامی و رهبری فریبنده اختصاص دهید.