چراغ‌های هدایت: درس‌هایی از ایمان، دانش و سنّت

مقدمه

هفته پیش رو فرصتی است برای تأمل معنوی، بازخوانی میراث فکری و توجه به ارزش‌های انسانی جهان‌شمول. بازبینی این مناسبت‌ها از منظر اسلامی یادآور این است که ایمان نه تنها به یادآوری، بلکه به عمل اخلاقی و رهبری مسئولانه در دنیای پیچیده امروز راهنمایی می‌کند.

۲۷ جمادی الثانی: شهادت امام محمد باقر (ع)

امام محمد باقر (ع)، پنجمین امام اهل‌بیت، عالمی نورانی بود که در دوره‌ای از سرکوب سیاسی، دانش اسلامی را احیا کرد. لقب «باقر» نشان‌دهنده نقش ایشان در «شکافتن» دانش و در دسترس قرار دادن عمق آن برای امّت است.

در زمانی که اطلاعات نادرست و سخنرانی‌های سطحی دینی و ضد دینی شایع است، میراث امام باقر یادآور این است که مرجعیت دینی واقعی در خداباوری، دانش، عقلانیّت، صبر و وضوح اخلاقی ریشه دارد. اسلام دانش و آگاهی را به‌عنوان عبادت می‌شناسد:

هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ

«آیا کسانی که می‌دانند با کسانی که نمی‌دانند برابرند؟» (قرآن ۳۹:۹)

پیام امروز:

رهبری واقعی در جامعه باید بر ایمان، دانش عمیق، تواضع و مسئولیت اخلاقی مبتنی باشد.

۱ رجب: غزوه تبوک (۹ هجری)

غزوه تبوک فرصتی بود تا منافقان چهره واقعی خود را نشان دهند و مخالفت خود با رسول خدا (ص) را علنی کنند. یکی از اقدامات آنها ساخت مسجد ضرار در مقابل مسجد قبا بود تا در قالب مسجد با دین خدا مخالفت کنند. قرآن در واکنش به این اقدام فرمان داد:

لَا تَقُمْ فِيهِ أَبَداً لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِيهِ فِيهِ رِجَالٌ يُحِبُّونَ أَن يَتَطَهَّرُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرِينَ

«هرگز در آن نایستید؛ مسجدی که از روز نخست بر تقوا بنیان شده، شایسته‌تر است که در آن بایستید. در آن مردانی‌اند که دوست دارند خود را پاک کنند و خداوند پاک‌کنندگان را دوست دارد.» (قرآن ۹:۱۰۸)

پیام امروز:

ایمان حقیقی با صداقت و تقوا تعریف می‌شود، نه با نمادهای ظاهری دینی؛ مسلمانان امروز باید مراقب سوءاستفاده از مکان‌ها و زبان دینی برای اهداف شخصی یا سیاسی باشند و از مؤسساتی حمایت کنند که بر تقوا، صداقت و وضوح اخلاقی بنا شده‌اند.

۱ رجب: ولادت امام محمد باقر (ع) (۵۷ هجری)

زندگی همه ائمه معصوم، سرشار از کلام و رفتارهایی است که ما را به زندگی خدایی و سرشار از تقوا هدایت می‌کند. کلام اهل بیت، چراغهایی نورانی برای هدایت به سمت زندگی بهتر هستند. به عنوان نمونه، به این کلام امام باقر (ع) توجه کنید:

امام باقر عليه السلام: كُلُ عَيْنٍ باكِيَةٌ يَوْمَ القِيامَةِ اِلاّ ثَلاثَ عُيُونٍ: عَيْنٌ سَهَـرَتْ فِى سَبـيلِ اللّهِ. وَ عَيْنٌ فاضَتْ مِنْ خَشْيَةِ اللّهِ. وَ عَيْنٌ غَضَّتْ عَنْ مَحارِمِ اللّه (معدن الجواهر و ریاضه الخواطر، ج ۱، ص۳۴).

«همه چشم‌ها در روز قیامت خواهند گریست، مگر سه چشم: چشمی که در راه خدا بیدار مانده، چشمی که از ترس خدا اشک ریخته، و چشمی که از آنچه خداوند حرام کرده دوری کرده است.»

پیام امروز:

در دنیای مملوّ از دین گریزی و فشار اخلاقی، موفقیت واقعی در بیداری، تواضع خالصانه در برابر خدا و خودداری آگاهانه از گناه نهفته است.

۲ رجب: درگذشت ابوریحان بیرونی (۴۴۰ هجری)

ابوریحان بیرونی دانشمند، تاریخ‌نگار و فیلسوف برجسته‌ای بود که با تحقیقات خود در نجوم، جغرافیا و انسان‌شناسی، دانش بشری را توسعه داد. زندگی او نشان می‌دهد که اسلام کنجکاوی، دقّت علمی و تعامل با تمدن‌های دیگر را تشویق می‌کند، همانطور که قرآن می فرماید:

وَقُل رَّبِّ زِدْنِي عِلْمًا

«و بگو: پروردگارا، دانشم را بیفزا.» (قرآن ۲۰:۱۱۴)

پیام امروز:

ایمان و علم در پی جستجوی حقیقت، همراه و نه رقیب یکدیگرند.

۳۰ آذر: شب یلدا

در فرهنگ کهن ایرانی، خانواده‌ها در این شب گرد هم می‌آیند، داستان می‌گویند و شاهنامه و حافظ می‌خوانند. این شب فرصتی برای تأمل در قدرت الهی و نزدیکی اعضای خانواده به یکدیگر و به خداوند است.

پیام امروز:

می‌توانیم هر مناسبت – از جمله شب یلدا – را به فرصتی برای نزدیک‌تر شدن اعضای خانواده به هم و به خداوند تبدیل کنیم.

۱۸ دسامبر: روز زبان عربی

عربی زبان قرآن و اهل بیت و نیز ابزار انتقال تمدن اسلامی است. با در نظر داشتن اصل ترجمه ناپذیری زبان، می توان گفت که فهم کامل دین بدون فهم زبان عربی، تقریبا غیرممکن است.

پیام امروز:

برای تقویت فهم دینی خود و فرزندان تان، زبان عربی را بیاموزید و به فرزندان تان هم بیاموزانید.

۲۰ دسامبر: روز جهانی همبستگی انسانی

این روز بر مسئولیت جهانی، همکاری و کرامت متقابل همه انسان‌ها تأکید دارد. اسلام همبستگی بین انسانها را وظیفه اخلاقی بر پایه عدالت و رحمت می‌داند:

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ

«مؤمنان، برادر یکدیگرند.» (قرآن ۴۹:۱۰)

و فراتر از مرزهای ایمان، قرآن ضرورت عدالت و مهربانی را آموزش می‌دهد:

إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ

«خداوند، دادگران را دوست دارد.» (قرآن ۶۰:۸)

پیام امروز:

همبستگی بین انسانها باید از طریق عمل اخلاقی، عدالت و تعامل دلسوزانه محقق شود.

تأمل پایانی

این مناسبت‌ها یادآوری می‌کنند که رهبری اسلامی امروز نیازمند ایمان بروز یافته در عمل، دانش همراه با تواضع، همبستگی، و امید متّکی بر هدایت الهی است. همه این مناسبتهایی که همیشه به سادگی می آیند و می روند و ما حتی زحمت مطالعه درباره این مناسبتها را هم به خودمان نمی دهیم، می توانند فرصتهای بی نظیری برای تأمل و یاد گرفتن از گذشته برای ساختن آینده ای بهتر باشد. اما این کار، یک شرط دارد، شرطی که خیلی وقتها از آن غافل هستیم: تأمل و فکر کردن!