هفته ۱۶ تا ۲۲ مهر ۱۴۰۴: یادآوری، خرد و مسئولیت

مقدمه

این شماره از مجله جمعه به سه مناسبت پیشِ رو می‌پردازد و تأملاتی کوتاه و ریشه‌دار در ایمان عرضه می‌کند که امامان جماعت و مدیران مراکز فرهنگی می‌توانند در خطبه‌ها، کلاس‌ها یا برنامه‌های عمومی از آن بهره ببرند. هر مطلب مناسبتی را توضیح می‌دهد، می‌گوید چرا برای امروزه ما اهمیت دارد و از منظر اسلامی، دیدگاهی عملی درباره آن ارائه می‌کند.

۱۶ ربیع‌الثانی: نازل شدن عذاب بر قوم حضرت صالح (طبق برخی اقوال)

بر اساس برخی روایات، این روز مقارن است با فرستاده شدن عذاب الهی بر قوم نبیّ صالح چون آنها عمداً شتری که بعنوان معجزه الهی بود را به قتل رساندند. گزارش قرآن از این رخداد در سوره شمس و چند سوره دیگر آمده است:

فَكَذَّبُوهُ فَعَقَرُوهَا فَدَمْدَمَ عَلَيْهِمْ رَبُّهُمْ بِذَنْبِهِمْ فَسَوَّاهَا ﴿شمس، ۱۴﴾

«آنها او را تکذیب کردند و آن [شتر] را پی کردند؛ سپس پروردگارشان به‌خاطر گناهشان آنان را هلاک ساخت و شهرشان را با خاک یکسان کرد»

چرا این مناسبت امروز مهم است: شتر حضرت صالح را یک نفر کشت ولی قرآن می فرماید «فعقروها». این بدان معنی است که هر کس به گناه و اشتباه دیگری راضی باشد و سکوت کند، در آن گناه شریک است. این داستان نسبت به عادی‌شدن ستم و خطر اخلاقی سکوت در برابر بی‌عدالتی هشدار می دهد.

پیام برای مسلمانان امروز: در برابر ستم و ناپسندیِ علنی بایستید. سکوت یا تأیید ضمنی، اعتماد جمعی را فرسوده و خطرات را برای فرد و جامعه فرا می‌خواند.

۱۸ ربیع‌الثانی: ولادت محقق حِلّی (نجم‌الدین جعفر بن‌الحسن الحِلّی)، فقیه برجسته شیعی (۶۰۲ ق / ۱۲۰۵ م)

محقق حلی فقیهی بزرگ بود که بیش از ۴۰۰ شاگرد داشت و ۱۴ عنوان کتاب ارزشمند تالیف کرد. کتابِ «شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام» از او به‌عنوان اثری بنیادی شناخته می‌شود و بعداً موجب نگارش شرح عظیم «جواهر الکلام» در ۴۳ جلد گردید.

چرا این مناسبت امروز مهم است: آثار او نمونه‌ای است از آن‌که چگونه دانش منضبط می‌تواند فهم انسانی و اخلاقی را در نسل‌ها پاس بدارد و منتقل کند. در جوامع امروزه، فقه به مسلمانان کمک می‌کند تا دینشان را با صداقت و عدالت زندگی کنند. محقق حلی مصداقی از این فرمایش گهربار امام علی (ع) است که فرموده‌اند:

زَكَاةُ اَلْعِلْمِ بَذْلُهُ لِمُسْتَحِقِّهِ وَ إِجْهَادُ النَّفْسِ بِالْعَمَلِ بِهِ.

«زکات علم عبارت است از بذل آن به کسانی که شایسته‌اند، و کوشش نفس در عمل به آن [علم].»

پیام برای مسلمانان امروز: در دانش سرمایه‌گذاری کنید و با تواضع تعلیم دهید. علمی که با مسئولیت به اشتراک گذاشته شود، مسئولیت پذیری اخلاقی جامعه را تقویت می‌کند.

۲۰ مهر: روز حافظ (گرامیداشت شمس‌الدین حافظ شیرازی)

بیستم مهر در تقویم ایرانی به‌عنوان «روز حافظ» گرامی داشته می‌شود؛ بزرگداشت شاعر قرن چهاردهم که غزل‌هایش جایگاه ویژه‌ای در ادب و معنویت فارسی دارد و در دهه‌های اخیر این روز به مناسبتی ملی و بین‌المللی برای خوانش‌ها، پژوهش‌ها و آموزشهای فرهنگی بدل شده است.

چرا این مناسبت امروز مهم است: شعر حافظ با تصاویر عرفانی و اخلاقیِ چندلایه‌اش، به مسلمانان امکان می‌دهد درباره مفاهیم اخلاقی همچون عدالت، انصاف، صداقت، وفاداری، و دیگرخواهی تأمل کنند. اشعار او می‌تواند پلی برای فهم متقابل و تقویت تأمل معنوی باشد. اسلام ارزش اخلاقی و زیبایی‌شناختی شعر را زمانی تأیید می‌کند که به یاد خدا، تفکر اخلاقی یا همدلی اجتماعی کمک کند.

پیام برای مسلمانان امروز: از ابزار فرهنگی مانند شعر، موسیقی و ادبیات برای گفت‌وگو، تأمل معنوی و تقویت احترام متقابل در جوامع چندفرهنگی بهره ببرید.

برداشت پایانی

این سه مناسبت امامان مساجد و مدیران فرهنگی را به ایجاد تعادلی متشکل از هشیاری اخلاقی، مسؤولیت علمی و ابتکار خلاقانه فرا می‌خواند. هر یک از این مناسبتها می‌تواند به‌عنوان بذرِ یک خطبه کوتاه، موضوع یک رویداد مطالعه یا برنامه ای اجتماعی مورد استفاده قرار گیرد تا به مردم کمک کند هر روز انتخاب‌هایی اخلاقی‌تر و معنوی‌تر داشته باشند.