ایستادگی در برابر ستم: درس‌هایی از قرآن

مقدمه

در چهاردهم ربیع‌الثانی سال ۶۶ هجری قمری، مختار ثقفی برای خونخواهی امام حسین (علیه‌السلام) قیام کرد. هم قیام امام حسین (ع) و هم حرکت مختار، بر یک اصل مشترک استوار بود: ایستادگی در برابر ستم و مقابله با ستمگران. به یاد این رخداد تاریخی، آیه‌ی این هفته از مجله به هشدار قرآن کریم درباره تمایل پیدا کردن به سوی ظالمان اختصاص یافته است:

وَلَا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِيَاءَ ثُمَّ لَا تُنْصَرُونَ

«و به کسانی که ستم کرده‌اند گرایش پیدا نکنید که آتش شما را در بر خواهد گرفت، و شما را جز خدا هیچ یاوری نخواهد بود و آنگاه یاری نخواهید شد.» (سوره هود، آیه ۱۱۳)

پیام‌های این آیه برای نوجوانان و جوانان

• در نظر بگیرید که ظلم چقدر نزد خداوند مبغوض است

ستم آن‌قدر در نگاه خداوند زشت و ناپسند است که حتی تمایل درونی به سمت ظالمان هم می‌تواند انسان را در معرض عذاب قرار دهد.

تمرین عملی: هر شب افکار و احساسات خود را مرور کنید، و اگر نشانی از میل یا تحسین نسبت به ظالمی یافتید، از خدا طلب آمرزش و هدایت کنید.

• همواره در کنار مظلومان باشید

عزت حقیقی در آن است که جانب مظلومان را بگیرید، نه ستمگران را.

تمرین عملی: یک موضوع محلی یا جهانی درباره مظلومان را شناسایی کرده و از طریق آگاهی‌بخشی، کمک یا حمایت، پشتیبان آن باشید.

• قلب خود را از تمایل به ظالمان پاک نگه دارید

حتی یک میل کوچک به سمت ستم می‌تواند نشانه‌ای از یاری به ستمگران باشد.

تمرین عملی: هر هفته بررسی کنید آیا تصمیم‌ها یا احساساتتان نشانی از حمایت پنهان از ستمگران دارد یا نه، و در صورت لزوم اصلاح کنید.

• در دنیای مجازی، عادل باشید

لایک‌ها، بازنشرها و حتی بازدیدهای آنلاین می‌توانند ناخواسته ظلم را تقویت کنند.

تمرین عملی: پیش از لایک یا بازنشر یک مطلب در فضای مجازی، از خود بپرسید آیا این کار عادلانه است یا اینکه به ظالمان قدرت می‌بخشد.

• در زندگی روزمره، ظلم را نپذیرید

غیبت، شایعه‌پراکنی، زورگویی، فساد یا بی‌عدالتی در مدرسه، محل کار یا فضای مجازی نباید عادی شود.

تمرین عملی: وقتی شاهد بی‌عدالتی در میان دوستان یا همکلاسی‌ها بودید، محترمانه اما محکم واکنش نشان دهید.

• الگوی خود را درست انتخاب کنید

از فالو کردن یا ستایش چهره‌ها و کسانی که ارزش‌های نادرست و ظالمانه را ترویج می‌کنند پرهیز کنید.

تمرین عملی: یک الگوی مثبت که برای عدالت ایستاده است بیابید و از زندگی‌اش درس بگیرید.

• شجاعت را بر محبوبیت ترجیح دهید

ایستادن بر سر حق ممکن است محبوبیتتان را کم کند، اما عزت می‌آورد.

تمرین عملی: در بحث‌های گروهی، نظر درست و منصفانه خود را بیان کنید حتی اگر پرطرفدار نباشد.

• سکوت را هم‌ردیف همدستی با ظالم بدانید

بی‌تفاوتی در برابر ظلم، نوعی تمایل به آن است.

تمرین عملی: وقتی از ظلمی در جامعه آگاه شدید، حتی با اقدامی کوچک مثل آگاهی‌رسانی، از مظلوم حمایت کنید.

پیام‌های این آیه برای والدین

• عدالت را در خانه رعایت کنید

فرزندان وقتی می‌بینند پدر و مادر جانب انصاف را می‌گیرند، عدالت را در عمل می‌آموزند.

تمرین عملی: در اختلافات خانوادگی، منصف باشید و برای فرزندانتان توضیح دهید چرا عدالت مهم است.

• به فرزندان تان ظلم‌ستیزی بیاموزید

گفت‌وگو درباره ستم و مظلومیت، ارزش‌های کودکان را شکل می‌دهد و به آن‌ها می‌آموزد در کنار مظلوم باشند.

تمرین عملی: یک داستان تاریخی یا معاصر درباره ظلم نقل کنید و از فرزندتان بخواهید بگوید که چه درسهایی از آن گرفته است.

• مسئولیت‌پذیری فرزندان را تقویت کنید

بسیاری از نوجوانان به سمت رفتارهای نادرست و ظلم کردن به دیگران می‌روند چون خود را نسبت به عواقب آن مسئول نمی‌دانند.

تمرین عملی: وقتی فرزندتان اشتباهی کرد، او را به پذیرش مسئولیت و جبران عملی آن راهنمایی کنید.

• تفکر نقادانه را آموزش دهید

به فرزندان کمک کنید بی‌عدالتی را در رسانه و جامعه تشخیص دهند.

تمرین عملی: یک خبر را با فرزندان تان ببینید و درباره این‌که آیا در آن خبر عدالت رعایت شده یا نه گفت‌وگو کنید.

• به صورت خانوادگی علیه ظلم اقدام کنید

کار دسته‌جمعی خانوادگی برای مقابله با ظلم، به فرزندان می‌آموزد که مبارزه با ستم وظیفه‌ای همگانی است.

تمرین عملی: به‌عنوان خانواده، یک اقدام کوچک مثل حمایت از یک کمپین، امضا کردن یک طومار، تحریم یک محصول یا آگاهی‌رسانی در برابر ظلم انجام دهید.

• صدای مظلومان باشید

خانواده‌ها می‌توانند در جوامع محلی خود صدای عدالت‌خواهی باشند.

تمرین عملی: با خانواده‌تان از یک خیریه یا ابتکار که در کنار مظلومان ایستاده حمایت کنید.

پیام‌های این آیه برای امامان جماعت و روحانیون

• بر مصادیق معاصر این آیه تأکید کنید

این آیه را به ظلمهایی که امروزه بر علیه مسلمانان و غیرمسلمانان جاری است – مثل تبعیض یا جنگ – پیوند دهید.

تمرین عملی: بخشی از خطبه خود را به یکی از ظلمهای روز اختصاص دهید و موضع قرآن را بیان کنید.

• شهروندی فعال و عادلانه را ترویج دهید

مردم را تشویق کنید تا به شکل مسالمت‌آمیز و خردمندانه، عدالت را در جامعه خود ترویج دهند.

تمرین عملی: یک پروژه اجتماعی درباره عدالت محلی (مثلاً فقر یا نابرابری) در مسجد یا مرکز دینى تان راه‌اندازی کنید.