واجبات نماز

مطابق با فتوای مراجع عظام تقلید آیت الله العظمی خامنه ای ، آیت الله العظمی سیستانی و آیت الله العظمی مکارم شیرازی دام عزّهم العالی

فتاوایی که بدون نظر مخالف یا رفرنس خاصی ذکر می شوند، فتاوای مشترک بین سه مرجع بزرگوار می باشند و در موردی که فتوای مرجعی با فتوای دو مرجع دیگر متفاوت باشد در پاورقی همان شماره و به نام وی آورده می شود.

1- گیاهــانی که در بعضی از مناطق یا بین بعضی از مــردم، خوردنی شمرده می شود ولی دیگران از آن اســتفاده‌ی خوردنی نمی کنند، خوراکی حساب می شود و سجده بر آنها صحیح نیست.

2- ســجده بر کاغذی کــه از چوب و گیاه (غیر از کتــان و پنبه) تهیه میشود، صحیح است.

آیت الله سیستانی: اگر کاغذ نوشتن را از چیزی که سجده بر آن صحیح است ـ مانند چوب و کاه ـ ساخته باشند، می‌شود بر آن سجده کرد. و همچنین اگر از پنبه یا کتان ساخته شده باشد. ولی اگر از ابریشم و مانند آن ساخته شده باشد، سجده بر آن صحیح نیست. و اما دستمال‌کاغذی فقط در صورتی می‌توان بر آن سجده کرد که معلوم باشد از چیزی ساخته شده است که سجده بر آن صحیح است.

آیت الله مکارم شیرازی: سجده بر كاغذ جايز است مگر آن كه يقين داشته باشيم از پنبه يا چيزهايى ساخته شده كه سجده بر آنها شرعاً جايز نيست و از آنجا كه غالب كاغذها را در حال حاضر از چوب مى سازند و يا حدّاقل شك داريم از چه مى سازند سجده بر آنها جايز است.

3- اگر چیزی که سجده بر آن صحیح است، در اختیار ندارد، یا به دلیل سرما یا گرما و مانند آنها نمی تواند بر آن سجده کند، چنانچه لباس او از جنس پنبه یا کتان است یا چیز دیگری از جنس پنبه و کتان دارد، باید بر آن سجده کند و احتیاط واجب آن است که تا سجده بر لباسی که از پنبه و کتان است ممکن باشد، بر غیر آن ( یعنی غیر از لباسی که از این جنس باشد ) سجده نکند و اگر چنین چیزهایی در اختیار ندارد، بنابر احتیاط واجب بر پشت دست خود سجده کند.

آیت الله سیستانی: اگر چیزی که سجده بر آن صحیح است ندارد، یا اگر دارد به واسطه سرما یا گرمای زیاد و مانند اینها نمی‌تواند بر آن سجده کند، سجده بر قیر و زفت مقدم بر سجده بر غیر آنهاست، و اگر سجده بر آنها ممکن نباشد باید بر لباسش یا هر چیز دیگر که در حال اختیار سجده بر آن جایز نیست، سجده نماید. ولی احتیاط مستحب آن است که تا سجده بر لباسش ممکن است، بر چیز دیگر سجده نکند.

آیت الله مکارم شیرازی: هرگاه چيزى كه سجده بر آن صحيح است در اختيار ندارد، يا به واسطه گرمى و سردى زياد نمى تواند بر آن سجده كند، بايد بر لباسش اگر از كتان يا پنبه است سجده كند و اگر از چيز ديگر است (مثلاً از پشم است) بر همان يا بر فرش سجده نمايد و اگر آن هم ممكن نيست بر فلزّات و اشياء معدنى سجده كند و اگر مطلقا چيزى پيدا نمى كند كه بتوان بر آن سجده كرد بر پشت دست خود سجده مى كند، بنابر اين پشت دست آخرين چيزى است كه مى توان بر آن سجده كرد.

4- اگــر بین نماز چیزی که بر آن ســجده میکند گم شــود و چیزی که سجده بر آن صحیح است در دسترس نباشد، چنانچه وقت نماز وسعت داشته باشد، باید نماز را بشکند و اگر وقت تنگ است، به ترتیبی که در مسئله‌ی قبل گفته شد، عمل کند.

آیت الله سیستانی: اگر در بین نماز چیزی که بر آن سجده می‏کند گم شود و چیزی که سجده بر آن صحیح است نداشته باشد، و نتواند بدون باطل کردن نماز، آن را به دست آورد می‌تواند به ترتیبی که در مسأله فوق (شماره3) ذکر شد عمل نماید، خواه وقت تنگ باشد یا آنکه وسعت داشته باشد که نماز را بشکند و آن را دوباره بخواند.

آیت الله مکارم شیرازی: هرگاه در اثناء نماز چيزى را كه سجده بر آن صحيح است از دست بدهد، مثلاً بچّه اى آن را بردارد، چنانچه وقت نماز باقى است نماز را تمام كرده و بنابر احتياط دوباره مى خواند و اگر وقت تنگ است قضا ندارد، در هر دو صورت به ترتيبى كه در دو مسأله قبل گفته شد عمل نمايد.

5. جایی که انسان باید تقیه کند، می تواند بر فرش و مانند آن سجده کنــد و لازم نیســت بــرای نماز به جــای دیگر بــرود ولی اگر در همان محــل بتواند بدون زحمت بر حصیر یا ســنگ و مانند آن سجده را انجام دهد، بنا بر احتیاط واجب باید بر این اشیاء سجده کند.

1- نیکوترین سجده، سجده بر خاک و روی زمین است که نشانه‌ی خضوع و خشوع در برابر خداوند است و برای سجده هیچ خاکی در فضیلت به تربت سید الشهدا (علیه السلام) نمی رسد.

2- بعضی از مستحبات سجده عبارت است از :

1) پیش از سجده و پس از آن در حالی که بدن آرام است، تکبیر بگوید.
2) بین دو سجده در حالی که بدنش آرام است، بگوید: «استغفر الله ربی و اتوب الیه»
3) سجده را طولانی کند و در آن ذکر بگوید و دعا برای حاجتهای دنیا و آخرت بخواند و صلوات بفرستد.
4) ذکر سجده را تکرار کند و به عدد فرد ختم کند.
5) بعد از سجده بر ران چپ بنشیند و روی پای راست را بر کف پای چپ بگذارد.
6) در حال برخاستن برای رکعت بعدی ، ذکر « بحول الله و قوّته اقوم و اقعد» بگوید.

سجده مکروه و حرام

1- قرآن خواندن در حال سجده مکروه است.

2- سجده کردن برای غیر خداوند متعال حرام است و بعضی از مردم که در آستانه ی حرم امامان (علیهم السلام) پیشانی بر زمین می گذارند، اگر به قصد سجده شکر خدای متعال باشد، اشکال ندارد و در غیر این صورت حرام است.

آیت الله سیستانی: سجده کردن برای غیر خداوند متعال حرام می‏باشد، و بعضی از مردم که مقابل قبر امامان(علیهم السلام) پیشانی را به زمین می‏گذارند اگر برای شکر خداوند متعال باشد، اشکال ندارد، وگرنه مشکل است.

آیت الله مکارم شیرازی: سجده كردن براى غير خداوند متعال حرام است و بعضى از مردم عوام كه در مقابل قبر امامان(عليهم السلام) پيشانى را بر زمين مى گذارند اگر به قصد سجده براى امام(عليه السلام) باشد فعل حرام است و اگر براى شكر خدا باشد اشكالى ندارد، ولى اگر در نظر بينندگان چنين نشان دهد كه سجده براى امام(عليه السلام) است يا بهانه به دست دشمنان دهد اشكال دارد.

سجده واجب قرآن کریم

1- در هر یک از چهار سوره ی سجده(الم تنزیل)، فصّلت(حم سجده)، نجم وعلق، یک آیه سجده واجب وجود دارد که اگر انسان آن را بخواند یا به آن گوش دهد، باید پس از پایان آیه فورا سجده کند و اگر فراموش کند، هر وقت یادش آمد باید سجده را انجام دهد.

آیت الله سیستانی: البته در شنیدن بدون اختیار، سجده واجب نیست هرچند بهتر است سجده نماید.

آیت الله مکارم شیرازی: اگر گوش ندهد بلكه آيه سجده به گوشش بخورد، بنابر احتياط واجب بايد سجده كند.

2- سبب وجوب سجده، مجموع آیه است و با قرائت یا گوش دادن قسمتی از آیه، سجده واجب نمی شود.

3- با خواندن و گوش دادن به ترجمه‌ی آیات مذکور، سجده واجب نمی شود.

4- اگر به آیه‌ی ســجده‌ای که از رادیو یا تلویزیون یا ضبط صوت و مانند آن پخش می گردد، گوش دهد، سجده واجب می شود.

آیت الله سیستانی: ولی اگر از ضبط ‌صوت یا لوح‌های فشرده CD یا DVD و مانند آن بشنود، سجده واجب نیست، و همچنین رادیو اگر پخش زنده نباشد. ولی اگر رادیو، آیه سجده را پخش زنده کند، سجده واجب است.

آیت الله مکارم شیرازی: هرگاه آيه سجده را از مثل نوار يا راديو گوش كند احتياط آن است كه سجده كند.
.
5- در ســجده‌ی واجب قرآن باید بر چیزهایی ســجده کند که در نماز میتــوان بــر آنها ســجده کرد، ولی دیگر شــرایط ســجده‌ی نماز، ماننــد رو به قبله بودن، با وضو بودن و مانند آن لازم نیست.

آیت الله سیستانی: احتیاط واجب آن است که در سجده واجب قرآن، پیشانی را بر مهر یا چیز دیگری که سجده بر آن صحیح است گذاشته، ـ و بنا بر احتیاط مستحب ـ جاهای دیگر بدن را به دستوری که در سجده نماز ذکر شد بر زمین بگذارد.

آیت الله مکارم شیرازی: در سجده واجب قرآن، بايد پيشانى را بر چيزى بگذارد كه سجده نماز بر آن جايز است بنابر احتياط واجب، همچنين سترعورت و غصبى نبودن را رعايت كند، ولى ساير شرايطى كه در نماز لازم است در اين سجده واجب نيست.

6- در سجده‌ی واجب قرآن همین که پیشانی را برای سجده بر زمین بگذارد کافی است و گفتن ذکر لازم نیست؛ هر چند مستحب است و بهتر است گفته شود: «لٰا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ حَقّا حَقّا، لَا إِلٰهَ الّا اللّٰهُ إيماناً وَ تَصْدِيْقاً، لَا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ عُبُوْدِيّةً وَ رِقّاً، سَجَدْتُ لَكَ يا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقّاً، لَا مُسْتَنْكِفاً وَ لَا مُسْتَكْبِراً، بَلْ أَنَا عَبْدٌ ذَلِيْلٌ ضَعِيفٌ خَائِفٌ مُسْتَجِيْرٌ»